کاربرد آجر در معماری

آجر در معماری ایران و جهان

کاربرد آجر در معماری

با نگاهی به بناهای قدیمی و تاریخی ایران و دیگر کشورها، به راحتی می‌توان از کاربرد آجر در معماری از دیرباز تا به امروز پی برد.

در معماری ایرانی آجر از جایگاه بسیار مهمی برخوردار بوده، به طوری که نمی‌توان آجر را از معماری تاریخی جدا کرد و تبدیل به عنصر ارزشمند در آن شده است. آجر در معماری به مرور زمان با الگوهای مختلفی در بناها چیدمان شد که الگوهای آجر چینی را نیز به وجود آورد.

مقاله پیشنهادی : انواع مختلف الگوهای آجر چینی را بشناسید

آجر اولین مصالح تولید شده توسط انسان

کاربرد آجر در معماری تاریخی

اگر نگاهی به تاریخچه آجر بیاندازیم متوجه می‌شویم، که از مصالحی است که در گذشته با توجه به مواد اولیه در دسترس آن و راحتی کار، در ساخت و ساز مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
شکل گیری آجر به شکل امروزی (پخته شده) بدین گونه صورت گرفته، که چادر نشینانی که در کنار رودها سکونت داشته‌اند؛ متوجه شدند آجرهایی که در کنار اجاق قرار دارند دارای بافت محکم‌تری می‌شوند. این اتفاق زمینه ساز ساخت کوره‌های آجر پزی و اختراع آجر معمولی شد.
البته از آجر فشاری به مدت 7000 سال است، که در ساخت و ساز استفاده می‌شود؛ اما به تازگی با روی کار آمدن نمونه‌های جدید آجر همچون آجر پازلی که بدون کوره آجری با کیفیت و مستحکم می‌توان تولید کرد؛ دیگر آجر فشاری در حال جایگزین شدن است.

مقاله پیشنهادی : اختراع و تاریخچه آجر برای اولین بار چگونه صورت گرفته است؟

کاربرد آجر در معماری ایران باستان

کاربرد آجر در معماری ایران باستان

آجر در معماری ایرانی همواره نقش ارزشمندی داشته و به گونه‌ای، آجر چینی با الگوهای خاص، به عنوان امضای معماری ایرانی تبدیل شده است. در معماری ایران از آجر در ساخت دیوارها، سقف‌ها، قوس‌ها، نما کردن سازه و کفپوش سازه‌ها استفاده می‌شود.

بناهای آجری در ایران با قدمت بیش از 600 سال در مناطق ایلام، خوزستان و طاق کسری، بقایای به جا مانده از کوره‌های آجر پزی و سفال‌گری در شوش و تپه‌های سیلک کاشان؛ این احتمال را قوی می‌کند که اختراع آجر برای اولین بار به ساکنین ایران و بین النهرین بر می‌گردد.

کاربرد آجر در معماری ایرانی در ساخت و ساز مسجدها، کاخ‌ها، خانه‌ها، مدارس و کاروان سراها قدیم به وضوح دیده می‌شود. آجرها در این بناها علاوه بر عنصر سازنده به عنوان المانی برای نما کردن سازه نیز کاربرد داشته‌اند.

با توجه به استفاده‌هایی که از آجر در ایران باستان می‌شده است، طرح‌های مختلفی همچون مربعی، مستطیلی، دایره‌ای، موج دار و… برای آن ابداع شده است؛ که در ساخت و سازهای مختلفی کاربردی دارد.

مقاله پیشنهادی : در مورد معماری ایران و جهان بخوانید

کاربرد آجر در بناهای مختلف

طرح‌هایی که با آجر قابل اجرا هستند، آنها را مناسب برای ساخت بناهای مختلف کرده است. در واقع آجر را می‌توان با توجه به سلیقه و انعطاف پذیری آن در طرح‌های مختلف در سازه‌ها پیاده سازی کرد. علاوه بر ساخت و ساز خانه با آجر کهه مرسوم ترین استفاده آن است، این محصول در ساخت و سازهای دیگری کاربرد دارد، که در ادامه به آن پرداخته‌ایم.

  • کاربرد آجر در نما سازی

    در سازه‌های امروزی برای زیبایی ظاهر سازه‌ها از آجرهای مخصوص نما همچون آجر نسوز، سفالی، لعابی و آجر پازلی به منظور نما کردن استفاده می‌شود. در گذشته هم یکی از کاربرد آجر در معماری، به عنوان نمای سازه بوده است. از بناهای تاریخی ایرانی، که در نماسازی آنها از آجر استفاده شده است می‌توان به گنبد سلطانیه زنجان، برج قابوس و مسجد وکیل شیراز اشاره کرد.

    آجر نما در معماری

  • کاربرد آجر در سنگفرش کردن

    سنگفرش آجری، محصولی ساخته شده از خاک رس است که در گذشته به روش سنتی و امروزه در کارگاه‌های مخصوص تولید می‌شوند. آجری که به عنوان سنگفرش به کار برده می‌‍شود؛ اغلب دارای ظاهری یکدست و توپر می‌باشد. سنگفرش کردن با آجر بیشتر برای محوطه، باغ ها و پارک‌ها کاربرد دارد.

    (در مورد قالب سنگفرشی آجر پازلی در این مقاله بخوانید)

    سنگفرش آجری

  • کاربرد آجر در بناهای مذهبی

    در گذشته یکی از کاربردهای آجر در معماری ایرانی اسلامی، ساخت بناهای مذهبی همچون امام زاده‌ها و مساجد بوده است. آجرهایی که در ساخت این بناها به کار می‌رفته است، آجرهای لعابی و آجر قزاقی بوده است. مسجد جامع اصفهان نمونه‌ای از مساجد تاریخی ساخته و نما شده با آجر است.

    کاربرد آجر در معماری بناهای مذهبی

    آجر قزاقی

    از قدیمی‌ترین و پر استفاده‌ترین نوع آجرها در بناهای تاریخی و مذهبی، آجر قزاقی بوده است. از آجر قزاقی در نمای داخلی و خارجی مساجد در گذشته استفاده می‌کرده‌اند. مناره‌ها، ایوان‌ها، طاق‌های مسجد را نیز با این نوع آجر می‌ساختند.

    آجر لعابی

    به آجری که بر روی آن عملیات لعاب کاری به منظور زیبایی و افزایش مقاومت صورت گرفته باشد، آجر لعابی می‌گویند. علاوه بر آن لعاب باعث می‌شود آجر در برابر عوامل محیط همچون دمای بالا، رطوبت، فرسایش و هوا زدگی مقاوم شد. محبوب‌ترین رنگ‌های لعابی که به کار برده می‌شود، رنگ آبی سبز و فیروزه‌ای است، که در معماری بناهای تاریخی زیادی دیده می‌شود.

    آجرهای مسجد سازی

بناهای آجری قدیمی در ایران

تعداد بناهای آجری قدیمی ایران که باقی مانده است بسیار محدود است. کاربرد آجر در معماری در حکومت‌های قدیمی ایران همچون صفویه، زندیه و قاجاریه بسیار مهم بوده به طوری که هر دوره معماری مخصوص به خود داشته است. معروف‌ترین بناهای تاریخی ساخته شده با آجر در ایران عبارت‌اند از:

  • گنبد سرخ مراغه
  • چغازنبیل
  • گنبد کاووس
  • برج‌های خرقان
  • گنبد سلطانیه
  • مسجد مراغه
  • مسجد کبود
کاربرد آجر در معماری گنبد سلطانیه

کاربرد آجر در معماری جهان

کاربرد آجر در معماری تنها مختص به ایران نیست و در دیگر جاهای جهان به عنوان عنصر مهم در معماری نقش داشته است. معروف‌ترین بناهای آجری در جهان را در ادامه معرفی کرده‌ایم:

  • ساختمان شهرداری در استکهلم
  • ساختمان رادیاتور در آمریکا
  • لانه موریانه در ویتنام
  • کلیسای سنت باسیل در مسکو
  • ایستگاه راه آهن سنت پانکراس
  • ساختمان شیل هاوس آلمان
  • نیروگاه بترسی لندن
کاربرد آجر در معماری جهان

0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *