پخت آجر

اولین گام در ساخت آجر تهیه خاک رس مناسب تولید آجر است. در اینجا منظور از خاک مناسب، خاک رس خالص نیست، بلکه همینکه اجسام و ذرات درشتی همچون پلاستیک، ذغال، چوب و… در آن موجود نباشد، کافی است. چراکه این ناخالصی‌ها در مرحله پخت، می‌سوزند و استحکام و کیفیت آجر را کاهش می‌دهند. ترکیبات دیگری که در ساخت آجر به علاوه خاک رس استفاده می‌شوند عیارت است از سولفات‌ها، اکسیدها، سنگ آهک، فسفات‌ها و… .

منظور از عمل آوری خاک این است، که آنرا از مواد دیگری همچون شن و ماسه یا مواد آلی تا جایی که ممکن است عاری کرده و به گونه‌ای آنرا یکدست کرد. عمل آوری خاک به این گونه است، که ابتدا آنرا هوا داده، سپس آنرا آسیاب کرده و در آخر اگر قصد تولید آجری با کیفیت داشته باشند، آنرا شستشو می‌دهند. پس از اینکه آجر خشک شد، آنرا از الک‌های مخصوص عبور داده تا دانه‌های درشت آن جدا شده و مواد اضافی آن پاک شود. بسته به مرغوبیتی که از آجر انتظار می‌رود، جداسازی آلاینده‌ها از آن صورت می‌گیرد.

برای اینکه از خاک رس به گل آجر سازی برسیم، باید به آن حدود 10 تا 35 درصد خاک، آب خالص اضافه شود. اضافه کردن آب و ساخت گل باعث می‌شود تا فرم گیری خاک در قالب‌های آجر سازی به سهولت انجام شود. اضافه کردن آب به خاک تا حدی ادامه پیدا ‌کند تا خمیری یکدست از آن حاصل شود و پس از آن خمیر را برای مدتی به حال خود رها کرده تا آب به خوبی به خورد ذرات خاک برود.
پس از اینکه خمیری کاملا یکدست حاصل شد نوبت به لگد کردن خاک می‌رسد، تا اگر کلوخه‌ای در خمیر باقی مانده باشد با گل یکدست شود.
در این مرحله از مراحل پخت آجر باید مراقب بود که میزان آب حداقل بوده و تنها به اندازه‌ای باشد که باعث شکل گیری آجر شود. چراکه در صورت زیاده روی در اضافه کردن آب زمان خشک شدن و هزینه‌ها افزایش پیدا می‌کند. از طرفی زیاد بودن آب باعث ترک خوردن آجر در هنگام پخت نیز می‌شود.

یکی از مهم‌ترین مراحل پخت آجر، مرحله قالب گیری آن است، که مراحل قبلی یعنی عمل آوری و گل سازی، به منظور پیاده سازی اصولی این مرحله صورت گرفته است.
در گذشته به منظور خشت زنی آجر (قالب گیری) آنرا به صورت دستی در قالب‌های از پیش ساخته شده می‌ریختند تا گل به شکل آجر در آید و آنرا برای پختن آماده می‌کردند. اما امروزه به کمک دستگاه‌های خشت زنی پیشرفته گل را در قالب‌هایی منسجم ریخته و آجری که با آن تولید می‌کنند نیز مقاوم‌تر و منسجم‌تر خواهد بود. قالب‌هایی که در پخت آجر استفاده می‌شود بسته به کاربرد آجر، ابعاد و شکل آن تعیین می‌شود.

پس از اینکه گل در قالب فرم گرفت باید به آن اجازه داد تا چند ساعت در برابر هوا و آفتاب خشک شود و به اصطلاح خودش را بگیرد. سطح بالایی آجر که خشک شد باید آنرا جابجا کرده تا تمامی سطوح در معرض هوا و آفتاب قرار گرفته و خشک شود.

البته روشی که در اینجا بررسی کردیم روش سنتی خشک کردن آجر بود که ممکن است باعث ایجاد ناهمواری در خشت شود. روش‌های دیگر که برای خشک کردن آجر وجود دارد عبارت است از:

• خشک کردن آجر در اتاقک‌های کوره: در این روش آجرها را در اتاقک کوره‌ای قرار می‌دهند که به آن کوره هوفمان نیز گفته می‌شود.این کوره‌ها به شکل حلقه هستند.(این روش به دلیل آزاد کردن گازهای گلخانه‌ای کمتر توصیه می‌شود.)
• استفاده از اتاق‌های گرم: آجرها را در گرمخانه نیز می‌توانند خشک کنند. در این کوره‌ها هوای گرم جریان دارد که باعث خشک شدن آجر می‌شود. (هوای گرم از پایین گرمخانه وارد شده و از بالای آن خارج می‌شود.)

در آخر به مرحله اصل یعنی پخت آجر در کوره می‌رسیم. در گذشته برای پخت آجر آنرا در به صورت دستی درر کوره‌های آجر پزی قرار می‌دادند و برای پخت آجرها را آماده می‌کرده‌اند؛ اما امروزه با ظهور تکنولوژی، آجرها با دستگاه به کوره وارد شده و چیده می‌شوند. پخت آجر در کوره به سه روش که شامل پخت در1. کوره های آتش ثابت با آجر ثابت، 2. در کوره‌های آتش رونده با آجر ثابت و 3.آجر رونده با آتش ثابت، صورت می‌گیرد.

1. کوره آتش ثابت با آجر ثابت: آجرها را دایره وار می‌چنند و یک برج آجری می‌سازند که آتش در میان آن افروخته می‌شود و باعث فرایند پخت می‌شود.
2. آتش رونده و آجر ثابت: آجرها ثابت قرار می‌گیرند و آتش در میان آنها حرکت می‌کند.
3. آتش ثابت و آجر رونده: در این کوره‌ها تونل آتشی ایجاد کرده با گاز شعله ور می‌شود که خشت‌های خام به صورت مکانیزه وارد کوره شده و از طرفی دیگر آجرهای پخته شده از کوره خارج می‌شوند.